Γιάννης Παναγόπουλος
Πρόεδρος ΓΣΕΕ

• Στις αναπτυγμένες οικονομίες γίνονται εκτεταμένες επιστημονικές συζητήσεις και διεξάγεται έντονος δημόσιος διάλογος γύρω από τις οικονομικές και τις κοινωνικές επιπτώσεις της 4ης, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, βιομηχανικής επανάστασης.
• Ο λόγος είναι ότι η ραγδαία τεχνολογική μεταβολή που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη εκτιμάται ότι θα προκαλέσει πρωτόγνωρες αλλαγές στην οικονομία και στην αγορά εργασίας. Θα αλλάξουν πολλά από τα ποιοτικά και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης τα επόμενα χρόνια, θα δημιουργηθούν νέες κατηγορίες απασχόλησης, που θα αφορούν κυρίως την επεξεργασία, την ανάπτυξη και την εφαρμογή δεδομένων. Γίνεται λόγος ακόμη και για μετασχηματισμό του ίδιου του ρόλου της εργασίας στην οικονομία. Θα δημιουργηθούν νέες δομές επιχειρηματικότητας, νέοι οικονομικοί κλάδοι και τομείς, νέες επενδυτικές δραστηριότητες, νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Δεδομένες θεωρούνται οι επιπτώσεις στην κλαδική και την τομεακή διάρθρωση της παραγωγής και της απασχόλησης, στη διάρθρωση της ζήτησης και της προσφοράς εργασίας, στην οργάνωση και στην προστασία της εργασίας. Ο κοινωνικός διάλογος πρέπει λοιπόν να επεκταθεί σε όλα αυτά τα θέματα.
• Στο πλαίσιο αυτό, οι κυβερνήσεις, οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες οφείλουν να συζητούν για το μέλλον, να ενημερώνουν τους πολίτες για τις πιθανές επιπτώσεις και να σχεδιάζουν τους τρόπους και τα μέσα με τα οποία η μετάβαση της οικονομίας στο νέο τεχνολογικό παράδειγμα θα προκαλέσει το μικρότερο δυνατό κόστος και θα επιφέρει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.
• Όμως κάθε συζήτηση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων είναι μια πολιτική συζήτηση, και ως τέτοια αποκτά χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν την τεχνολογία και την παραγωγή, καθώς η ιδεολογία και τα οικονομικά συμφέροντα που ο καθένας εκπροσωπεί παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η οπτική της Γενικής Συνομοσπονδίας στο θέμα της σημερινής μας συνάντησης είναι η εξής: Η ψηφιοποίηση της οικονομίας πράγματι τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε σημείο καμπής για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τη σταθερότητά του και τις προοπτικές του. Ο συνδυασμός μεταξύ της ρομποτοποίησης και της οικονομίας της πλατφόρμας αναμφίβολα θα επιφέρει επαναστατικές καινοτομίες στα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης όπως τα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Οι επιπτώσεις στην αγορά εργασίας θα είναι σημαντικές και όλα δείχνουν ότι θα είναι πιο ισχυρές και θα ξεπερνούν τις επιπτώσεις της μετάβασης στην οικονομία της γνώσης τις οποίες συζητούσαμε τη δεκαετία του 1990.
• Παράλληλα, η ψηφιοποίηση θα καταστρέψει θέσεις εργασίας. Οι σχετικές μελέτες δείχνουν ότι δεν μπορεί να γίνει αξιόπιστη πρόβλεψη για τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν, αλλά υπάρχει μια σύγκλιση των εκτιμήσεων ότι στην Ευρώπη περίπου το 54% των σημερινών θέσεων εργασίας είναι σε ρίσκο. Καταλαβαίνει ο οποιοσδήποτε ότι θα είναι δύσκολο οι θέσεις που θα χαθούν να αναπληρωθούν από τις νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν στους ανερχόμενους κλάδους της ψηφιακής οικονομίας.
• Οι μελέτες επίσης συγκλίνουν στο γεγονός ότι οι περιφερειακές οικονομίες της ΕΕ είναι πιθανό να επηρεαστούν περισσότερο από τις επιπτώσεις της ψηφιοποίησης στην αγορά εργασίας. Οι χώρες με αναπτυγμένες υποδομές και συστήματα εκπαίδευσης που έχουν καταφέρει να βελτιώσουν τις ικανότητες και τα προσόντα του εργατικού δυναμικού τους στην ψηφιακή οικονομία και έχουν αναπτύξει διαδικτυακές και ψηφιακές υπηρεσίες θα αντιμετωπίσουν μικρότερους κινδύνους από τις οικονομίες που δείχνουν καθυστέρηση στην προσαρμογή τους στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Το ποιες θα είναι λοιπόν οι επιπτώσεις στην ανεργία είναι ένα μάλλον ανοιχτό θέμα.
• Η ανάλυση γίνεται όμως πιο σύνθετη αν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: Η ψηφιοποίηση, εκτός από την τεχνολογική πρόοδο, θα οδηγήσει και σε κοινωνική πρόοδο; Θα γίνει το μέσο για την εξέλιξη των σημερινών κοινωνιών σε ένα υψηλότερο επίπεδο ευημερίας, πολιτισμού, ελευθερίας και δημοκρατίας; Για τα συνδικάτα το ερώτημα αυτό είναι μείζονος σημασίας, καθώς η απάντησή του εξαρτάται από τις επιπτώσεις της ψηφιακής επανάστασης στις εργασιακές σχέσεις, στην προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων, στη διανομή της ευημερίας που θα δημιουργήσει η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών.
• Πράγματι δημιουργούνται νέες μορφές σχέσεων μεταξύ εργαζομένων και των νέων τεχνολογικά προηγμένων μέσων παραγωγής. Οι ψηφιακές πλατφόρμες είναι μια νέα μορφή εργασιακού χώρου. Ποια θα είναι όμως τα χαρακτηριστικά τους; Και αυτά εξαρτώνται μόνο από την τεχνολογική εξέλιξη;

Είναι το μέλλον των εργασιακών σχέσεων το μοντέλο uberisation; Δηλαδή εργασιακές σχέσεις που δημιουργούν νέα και μεγάλα ρίσκα για τους εργαζομένους σχετικά με την εντατικοποίηση της εργασίας, την υγεία και την ασφάλειά τους, για τη σχέση μεταξύ του χρόνου εργασίας και του ιδιωτικού-ελεύθερου χρόνου τους; Θα λειτουργήσουν οι ψηφιακές πλατφόρμες και η αυτοματοποίηση σε χώρες με υψηλό επίπεδο εργασιακών δικαιωμάτων και κοινωνικής προστασίας ως μέσα προσαρμογής των δικαιωμάτων αυτών σε ένα χαμηλό επίπεδο προστασίας, όπως αυτό των αναπτυσσόμενων χωρών; Θα γίνει, με άλλα λόγια, η ψηφιοποίηση το τεχνολογικά προηγμένο εργαλείο κοινωνικού ντάμπινγκ;
• Στην αγορά εργασίας οι προκλήσεις θα είναι πολλές. Το 8ωρο θα απειληθεί ακόμη περισσότερο, όπως και ο ελεύθερος χρόνος των εργαζομένων. Και εδώ αρχίζουν οι μεγάλες προκλήσεις για τα συνδικάτα. Να διεκδικήσουμε συμβάσεις εργασίας που θα προστατεύουν τον εργάσιμο αλλά και τον ελεύθερο χρόνο των μισθωτών.
• Οι παρεμβάσεις μας δεν πρέπει να έχουν μόνο εθνικό παρονομαστή∙ πρέπει να υπάρξει συντονισμός τεχνικών και νομικών δράσεων και παρεμβάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία της εργασίας και των μισθωτών. Η μεγάλη πρόκληση για εμάς είναι να πετύχουμε τον καλύτερο δυνατό συνδυασμό εργαζομένων υψηλών προσόντων και υψηλής προστασίας, λαμβάνοντας πάντα υπόψη μας τις ειδικές ανάγκες των γυναικών και των μειονοτήτων.
• Η ψηφιακή οικονομία είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει στη διεύρυνση των πόλων του πλούτου και της φτώχειας με σημαντική αύξηση της οικονομικής ανισότητας τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ των χωρών που θα είναι οι ψηφιακοί πρωταθλητές και αυτών που θα υστερούν. Επίσης εγκυμονούν κίνδυνοι δραματικής συρρίκνωσης της μεσαίας τάξης αλλά και επαγγελματικής εξαφάνισης ενός μεγάλου αριθμού εργαζομένων μεσαίων δεξιοτήτων. Στη σχετική συζήτηση γίνεται αναφορά ακόμη και στη δημιουργία της τάξης των «ψηφιακών σκλάβων», δηλαδή εκείνων που θα κάνουν τη χαμηλή επεξεργασία των δεδομένων με εισοδήματα στο όριο της επιβίωσης.
• Η θέση μας είναι ότι δεν πρέπει η ψηφιακή επανάσταση να γίνει αιτία περαιτέρω αύξησης των ανισοτήτων στην αγορά εργασίας, μεταξύ των εργαζομένων με τυπική και άτυπη μορφή εργασίας, μεταξύ των χαμηλά και υψηλά αμειβομένων, μεταξύ των εργαζομένων υψηλών και χαμηλών προσόντων. Τα εργατικά συνδικάτα πρέπει να δημιουργήσουν νέες συλλογικές μορφές αλληλεγγύης.
• Τα εργατικά συνδικάτα πρέπει να συμμετάσχουν στη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας στην ψηφιακή οικονομία. Πρέπει να υπερασπιστούν τα θετικά της νέας τεχνολογικής επανάστασης, αλλά απορρίπτοντας την οπτική του τεχνολογικού ντετερμινισμού που συνοδεύει ένα μεγάλο μέρος της δημόσιας συζήτησης για το θέμα αυτό, η οποία σκοπίμως αφήνει την προστασία και το μέλλον της εργασίας στην τύχη της τεχνολογικής εξέλιξης. Ο ρόλος των συνδικάτων είναι σημαντικός εδώ. Πρέπει να αξιοποιήσουμε την ψηφιακή επανάσταση για να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές και οι κοινωνικές ανισότητες, η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι αρνητικές οικονομικές συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού.
• Για τα εργατικά συνδικάτα τα ζητήματα της δικαιοσύνης και της ισότητας αποτελούν ζωτικό μέρος της παράδοσής τους. Είναι απαίτησή μας η ρύθμιση της ψηφιακής οικονομίας. Ο τρόπος με τον οποίο θα αξιοποιηθούν, θα εφαρμοστούν και θα ρυθμιστούν οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιοποίηση θα καθορίσει το εάν θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των εργαζομένων και όλης της κοινωνίας, το βιοτικό επίπεδο των πολλών, ή θα γίνουν το μέσο για τη δημιουργία μεγαλύτερων κερδών για τους λίγους, οξύνοντας την οικονομική ανισότητα και την ανασφάλεια. Το ζητούμενο είναι το όφελος της ανθρωπότητας από τη νέα ψηφιακή επανάσταση να μοιραστεί ισότιμα.
• Γι’ αυτό πρέπει εγκαίρως να σχεδιάσουμε το μέλλον της εργασίας με κριτήριο την ποιότητα της εργασίας και το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, να δημιουργήσουμε έναν άξονα σταθερότητας μεταξύ της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, των συνθηκών εργασίας και της κοινωνικής προστασίας με στόχο την προς τα πάνω σύγκλιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της αγοράς εργασίας. Να εξετάσουμε τρόπους με τους οποίους οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας θα γίνουν μέρος της επίσημης αγοράς εργασίας.
• Οι πολιτικές ανάπτυξης, επικαιροποίησης, εκσυγχρονισμού και πιστοποίησης των οριζόντιων και επαγγελματικών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού λαμβάνουν πλέον σοβαρότερες διαστάσεις από ποτέ. Ο χάρτης των επαγγελμάτων και των ειδικοτήτων καθώς και τα περιεχόμενα της εργασίας αλλάζουν. Μαζί με αυτά μεταβάλλονται οι ζητούμενες από την αγορά εργασίας δεξιότητες, στοιχείο που προκαλεί κλυδωνισμούς στην παραδοσιακή σχέση εκπαίδευσης και παραγωγικού συστήματος.
• Η καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων αποτελεί ουσιαστική συνιστώσα δυνητικής οικονομικής δυναμικής για τη χώρα. Άλλωστε η επένδυση σε νέες γνώσεις και δεξιότητες μπορεί να αποτελέσει τον άλλο δρόμο απέναντι στην κακοπληρωμένη και χαμηλής προστιθέμενης αξίας εργασία.
• Η συζήτηση για τις νέες δεξιότητες και τις διαδικασίες ανάπτυξής τους στο εργατικό δυναμικό θα πρέπει συνεπώς να ανοίξει με μεγαλύτερη ένταση στον εθνικό κοινωνικό διάλογο. Γι’ αυτό το θέμα το επόμενο χρονικό διάστημα η ΓΣΕΕ θα λάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες.

Ο κοινωνικός διάλογος είναι συνεπώς πολύ σημαντικός μεταξύ συνδικάτων, εργοδοτών και κυβερνήσεων για τη διαδικασία μετάβασης στη νέα εποχή της ψηφιοποίησης. Όμως ο διάλογος αυτός πρέπει να γίνει πάνω στις κοινωνικές αξίες που υπηρετούν τη δημοκρατία, την ισότητα, την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η απόρριψη της προστασίας των εργαζομένων στο όνομα ενός τεχνολογικού ντετερμινισμού εκφράζει ιδεολογικές εμμονές και δεν είναι συμβατή με τις ανάγκες των πολιτισμένων και δημοκρατικών κοινωνιών.
• Συνεπώς η συζήτηση για την 4η βιομηχανική επανάσταση δεν πρέπει να μένει μόνο στα θέματα της τεχνολογικής αλλαγής, αλλά να επεκτείνεται στα ουσιαστικά ζητήματα της πολιτικής και της δημοκρατίας, που αποτελούν και τους θεμελιακούς οδηγούς της οικονομικής και της κοινωνικής εξέλιξης. Το ερώτημα που πρέπει όλοι μας να απαντήσουμε είναι πώς μπορούμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους καλύτερες συνθήκες ζωής, με περισσότερη δικαιοσύνη και κοινωνική προστασία.
• Αυτό δεν μπορεί να γίνει αποκομμένα από το πολιτικό και το ιδεολογικό πλαίσιο που καθορίζει τις ασκούμενες πολιτικές. Τις τελευταίες δεκαετίες εφαρμόζονται ιδεοληπτικές και λανθασμένες πολιτικές που έχουν προκαλέσει μεγάλες οικονομικές ανισότητες και μεγάλη ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον στις νέες γενιές.
• Θα πρέπει λοιπόν να ενισχυθεί ο κοινωνικός διάλογος. Όμως σε ποια κατεύθυνση; Θα συζητήσουμε για τη σημασία της ενίσχυσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας; Θα συζητήσουμε με βάση την αρχή της προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων σε μια πολιτισμένη κοινωνία που κατανέμει με τρόπο κοινωνικά δίκαιο την ευημερία ή θα ασχολούμαστε μόνο με τις ιδεοληψίες ξεπερασμένων πολιτικών δογμάτων για το κόστος της εργασίας και την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας; Θα κοιτάξουμε προς το μέλλον των σημερινών κοινωνιών ή προς το παρελθόν, στον καπιταλισμό του 18ου και του 19ου αιώνα;
• Ολοκληρώνοντας την παρέμβασή μου στο θέμα, η ψηφιοποίηση δημιουργεί αλλά και καταστρέφει θέσεις εργασίας μέσω νέων προϊόντων και υπηρεσιών, δημιουργεί οικονομίες κλίμακας και αυτοματοποιεί υπηρεσίες. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες μετατρέπονται σε εργασιακούς χώρους επισφαλών μορφών εργασίας. Οι οικονομίες μετασχηματίζονται, ο κόσμος αλλάζει. Η πρόκληση για όλους μας είναι οι νέες τεχνολογίες να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της ευημερίας όλων μας, για την προστασία του περιβάλλοντος, για τη σταθερότητα και τη δημοκρατία. Τα συνδικάτα οφείλουν με τις παρεμβάσεις τους να συμβάλουν στην ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού πλαισίου ρύθμισης για τη χρήση των νέων τεχνολογιών και βελτίωσης του εργατικού δικαίου για την αποτελεσματική προστασία των εργαζομένων και της κοινωνίας.
• Θα ήθελα να κλείσω με την επιστροφή μας από την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στην ελληνική πραγματικότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα βεβαρυμμένο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, στο οποίο κατά μείζονα λόγο δραστηριοποιούνται ασθμαίνοντας μικρομεσαίες επιχειρήσεις και απασχολούνται επισφαλώς και υποαμειβόμενοι εργαζόμενοι.

Για τη ΓΣΕΕ η έξοδος από την κρίση πρέπει να γίνει με πολιτικές που να έχουν στο επίκεντρό τους τον εργαζόμενο άνθρωπο, την αύξηση της πλήρους και σταθερής απασχόλησης και των εισοδημάτων, και την ενίσχυση της προστασίας των εργατικών και των κοινωνικοασφαλιστικών δικαιωμάτων. Αυτός είναι ο μόνος βιώσιμος και δίκαιος τρόπος εξόδου της χώρας από την κρίση και επανόδου της σε τροχιά σταθερής ανάκαμψης.
• Η συνέχιση των πολιτικών που διατηρούν το θεσμικό πλαίσιο και τις πρακτικές απαξίωσης της εργασίας και της συλλογικής εκπροσώπησης και συνακόλουθα υπονόμευσης των εργατικών δικαιωμάτων –συλλογικών και ατομικών‒, κατακρημνίζοντας το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, είναι καταδικασμένη να συνεχίσει να παράγει οικονομική και κοινωνική κρίση και νέα αδιέξοδα για την οικονομία και την κοινωνία. Υπενθυμίζω λοιπόν ότι ο βασικός εθνικός κοινωνικός διάλογος είναι εκκρεμής σε όλα τα κρίσιμα αυτά ζητήματα.